Historia zabytku

Piotrkowska fara zapisała się w historii jako jedna z najważniejszych świątyń w Rzeczpospolitej XV-XVII wieku, będąc miejscem zjazdów duchowieństwa i możnowładców z całego kraju. Przybywali tutaj królowie i biskupi, by podejmować decyzje ważne dla państwa i polskiego Kościoła.

W 1435 roku do Piotrkowa zwołano zjazd duchowieństwa pod przewodnictwem Zbigniewa Oleśnickiego, który przyznał małoletniemu Władysławowi Jagiełło prawo do tronu. To wydarzenie zapoczątkowało zwyczaj zwoływania synodów do piotrkowskiej fary.[1] Pierwszy z nich został zwołany w 1456 roku przez arcybiskupa Wojciecha Wężyka, aby zaradzić sporom o dziesięciny, pomiędzy szlachtą a duchowieństwem.

W 1530 roku pod przewodnictwem arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana Łaskiego odbył się synod, którego głównym tematem był problem rozprzestrzeniającej się reformacji. Trzy lata później odbył się kolejny synod, którego tematem także była walka z nurtem reformowanym, a na którym zaakceptowano ostateczne wydanie „Statutów Łaskiego”. W 1544 roku polecono duchownym złożyć przysięgę na stałość w wierze katolickiej i uchwalono podatek od duchowieństwa na walkę z reformacją. Natomiast w 1551 roku ogłoszono i ostatecznie przyjęto „Confessio fide catholicae Christiana”, zredagowane przez przybyłego do Piotrkowa biskupa warmińskiego Stanisława Hozjusza.

Od momentu zwołania przez Władysława III, do Piotrkowa sejmu (16 grudnia 1438 r.), do piotrkowskiej fary zaczęli przybywać najwyżsi dostojnicy świeccy I Rzeczypospolitej. Bardzo często na nabożeństwa w kościele św. Jakuba stawiali się królowie wraz ze swoją świtą.

Miasto Piotrków było miejscem licznych Zjazdów Generalnych i Sejmów Walnych, które odbywały się w latach 1354-1567. W piotrkowskiej farze przez ponad 200 lat płynęły modły dziękczynne za sejmy i królewskie elekcje – Jana Olbrachta, Aleksandra Jagiellończyka i Zygmunta Augusta.

Piotrkowianie wdzięczni królowi za obranie ich miasta siedzibą ważnych obrad państwowych, zapoczątkowali w 1445 roku zwyczaj codziennego, dziewięciokrotnego bicia uderzania w dzwony umieszczone w wieży kościoła farnego ku czci poległych w 1444 roku pod Warną. „Dzwon Św. Jakuba można policzyć do większych dzwonów w kraju naszym; daje się on słyszeć w znaczniejsze tylko uroczystości, codziennie zaś, po przedzwonieniu na wieczorny Anioł Pański, uderzają weń sercem dziewięć razy z pewnemi po każdem uderzeniu przestankami.”[2] Zwyczaj ten został przerwany w XX wieku.

Jako świadkowie ważnych wydarzeń, piotrkowianie coraz bardziej dumni z bycia mieszkańcami tak znamienitego miasta, zaczęli układać wiele legend powiązanych ze świetnością swojego civitas i jego wytwornej świątyni.

W związku z utworzeniem w 1578 roku najwyższego sądu Rzeczypospolitej – Trybunału Koronnego, Piotrków jako ważny ośrodek administracyjny nie stracił bardzo na znaczeniu po tym, jak przeniesiono sejmy do Warszawy. Kościół farny natomiast stał się miejscem odprawiania rannych mszy świętych, na których musieli pojawiać się przed każdym posiedzeniem deputaci trybunalscy. Poza tym mury świątyni były świadkiem tak zwanego powszechnego wotowania, czyli akceptowania deputatów wybranych na sejmikach szlacheckich.

W tym także czasie jedno z pomieszczeń, potężnej, ceglanej, siedmiokondygnacyjnej wieży farnej o wysokości 54,9 metra[3], służyło jako archiwum.

W 1621 roku odbył się kolejny już piotrkowski synod, na którym podjęto się ważnych spraw dla Kościoła i państwa. Po raz kolejny przypomniano biskupom, by przestrzegali ustawy Soboru trydenckiego, a także uchwalono podatek od duchowieństwa na rzecz profesorów Akademii Krakowskiej.

Ostatni synod piotrkowski odbył się 22 maja 1628 roku, a zwołał go prymas Jan Wężyk. Tymże synodem zamknął się okres „złotej ery” dla kościoła św. Jakuba, choć w sercach Piotrkowian świątynia ta była i jest nadal ikoną piotrkowskiej starówki.

W roku 1993 w piotrkowskiej farze, przy licznym udziale władz świeckich i duchownych, uroczyście obchodzono rocznicę pięćsetlecia ukształtowania się parlamentaryzmu polskiego.